Wat zijn heksen?

Heksen. Wie kent ze niet uit de sprookjes die ons als kind al verteld werden? Of van films en boeken als Harry Potter? In de sprookjes zijn het zonder uitzondering lelijke oude vrouwen die kwade bedoelingen hebben en er alleen op uit lijken te zijn om mensen te vergiftigen, kinderen op te eten en dergelijke. In de boeken van Harry Potter ligt het een stuk genuanceerder maar met aangeboren talent en een paar jaar training op school lijkt iedereen met de juiste toverstaf en spreuk vrijwel alles voor elkaar te krijgen. Leuk, maar het staat ver af van de werkelijkheid. Even met een stokje zwaaien en een tekst uitspreken betekent niet dat we iemand in een kikker kunnen veranderen. Toch kan een moderne heks veel voor elkaar krijgen.

Heksen in de oudheid

Sprookjes zijn van oorsprong volksverhalen die gebaseerd zijn op ware gebeurtenissen. In de loop van de tijd zijn er dingen verloren gegaan uit de verhalen maar er zijn net zo goed dingen bijverzonnen om er een mooier en spannender verhaal van te maken. Ook in de middeleeuwen hielden ze van een mooi verhaal, ook al was het niet helemaal waar. Maar er is meer gebeurd.

    De waarheid over heksen is niet echt te achterhalen. Er werd niets opgeschreven: vrijwel niemand kon schrijven in de middeleeuwen. Alleen de elite en monniken leerden schrijven, de gewone bevolking waar de heksen toe behoorden konden het niet. De spreuken en rituelen werden mondeling doorgegeven en zo van generatie op generatie overgedragen. Maar ook de heksenjacht heeft op twee manieren bijgedragen aan het verloren gaan van deze traditie en kennis. Ten eerste werd hekserij natuurlijk steeds meer stiekem gedaan omdat het beoefenen letterlijk levensgevaarlijk was. Een vermoeden was al meer dan genoeg om als heks berecht te worden. En door die berechtingen is er natuurlijk ook veel kennis verloren gegaan.

De oude vrouw

Overigens zijn de puntmutsen, de zwarte katten en de oude vrouwen niet zomaar verzonnen. Voor de punthoeden zijn twee verklaringen die zonder meer plausibel zijn. De eerste is dat dit soort hoofddeksel in een bepaalde tijd gewoon mode was. Als we kijken naar de kleding die in de middeleeuwen gedragen werd, dan komen we regelmatig erg vreemde creaties tegen waarbij de punthoed niet vreemd afsteekt. Een andere verklaring is dat de hoge hoed ervoor zorgde dat de drager op die manier beter contact met het hemelse kon maken omdat het hem dichterbij bracht. Als we kijken naar de mijters die nog steeds in de katholieke kerk gebruikelijk zijn, dan is dat ook zonder meer geloofwaardig.

    Zwarte katten, die bij ons gelden als een teken van ongeluk, zijn in andere delen van Europa juist een gelukssymbool. In die zin is er geen duidelijk verband met heksen. Wel is het waarschijnlijk dat heksen vaak dieren hadden die als een soort geestelijke boodschapper diende. Ook kraaiachtigen waren waarschijnlijk vaak de begeleider van heksen. Niet omdat ze zwart zijn, maar eenvoudig omdat het intelligente dieren zijn. Beide diersoorten staan dicht bij de natuur en daarmee het contact daarmee kunnen helpen overbruggen.

    En heksen als oude vrouwen? Dat is geen mythe. Het is heel waarschijnlijk dat de meeste heksen vrouwen waren omdat de mannen moesten werken en het eten op tafel brengen. Daarbij kostte het jaren van mondeling onderwijs over kruiden en geneeswijzen door een ervaren heks om de kennis te vergaren.

    Alleenstaande vrouwen - dat wil zeggen dat vrijwel in alle gevallen de man overleden was, want een vrouw was in principe getrouwd - moest op een of andere manier de kost verdienen, en de activiteiten als heks waren natuurlijk een goede mogelijkheid. De meeste zullen dus oudere vrouwen geweest zijn.

Moderne heksen

Inderdaad, ook in de 21e eeuw zijn er heksen. Sterker nog, we komen ze steeds vaker tegen. Zoek voor de grap eens op internet naar ‘heks’ en je krijgt honderdduizenden hits. Gaat dat allemaal over sprookjes of zijn het allemaal oude vrouwtjes die kwade bedoelingen hebben? Absoluut niet.

     Als je verder gaat zoeken kom je een aantal verschillende soorten heksen tegen waarvan het overgrote deel zich ‘wicca’ of ‘wiccan’ noemt. Dit wordt vaak gezien als de moderne benaming voor heks, en wordt vaak gekozen omdat ‘heks’ voor heel veel mensen een negatieve bijklank heeft. Toch klopt het niet, want Wiccans zijn strikt genomen een eigen, besloten stroming binnen de moderne hekserij met eigen regels, rituelen en dergelijke.

    In grote lijnen kunnen we drie groepen moderne heksen aanwijzen. De eerste groep, die behoorlijk groot is, bestaat uit meisjes en jonge vrouwen die zich interesseren voor spreuken, rituelen en drankjes maar geen werkelijke binding hebben met de religie die de moderne hekserij is. Voor deze groep worden veel boeken en boekjes uitgegeven met kant-en-klare spreuken, rituelen, drankjes en nog veel meer. Het zijn beschrijvingen die in een aantal gevallen door echte heksen zijn samengesteld, maar vaak ook door mensen die eigenlijk geen idee hebben waar ze over schrijven. Het zijn mensen die in dezelfde categorie vallen als schrijvers van persoonlijkheidstestjes, horoscopen en orakels in bepaalde tijdschriften die populair zijn bij hetzelfde publiek.

    Een andere groep die met enige moeite te vinden is, bestaat uit heksen die in groepen werken, de zogeheten covens. Deze covens staan gewoonlijk onder leiding van een hogepriesteres en eventueel een hogepriester. Deze leden, mannen en vrouwen, voeren samen rituelen uit, vaak bij bepaalde maanstanden. Sommige covens bestaan alleen uit vrouwen, andere laten zowel mannen als vrouwen toe. Het is in het algemeen niet zo eenvoudig om met dit soort groepen in contact te komen omdat ze veelal vrij besloten zijn. Vaak moet je door een lid voorgedragen worden en stelt men strenge voorwaarden.

    De derde groep is met een beetje moeite wel te vinden, maar verdrinkt vaak in de grote groep van jonge vrouwen die al eerder genoemd werd. Het is de groep van solitaire heksen die geen vast onderdeel uitmaken van een groep of zelfs helemaal niet in een groep werken. Zij hebben hun eigen rituelen en opvattingen, alhoewel er veelal grote lijnen in te herkennen zijn. Sommigen werken periodiek als groep samen maar vormen geen coven en hebben geen geestelijk leider. Anderen, waaronder ikzelf, werken niet in een groep maar zoeken bijvoorbeeld via internet contact met elkaar om ervaringen en kennis uit te wisselen.

    Daarnaast zijn er nog verschillende stromingen die binding hebben met verschillende culturen. Zo komt de Keltische stroming veel voor, maar bijvoorbeeld ook de Italiaanse. Dit wordt reclaiming-traditie genoemd.

   

Hekserij als religie

Zoals gezegd is er vrijwel niets meer te achterhalen van de oorspronkelijke vorm van hekserij, alhoewel er groeperingen zijn die claimen dat ze de traditie van generatie op generatie hebben overgeleverd en daarmee echte heksen zijn. Het is niet te controleren omdat er geen diploma’s of andere bewijzen uit de oudheid bestaan. Evenmin is de claim af te doen als onzin.

    Heksen geloven in goden en natuurkrachten. Bepaalde stromingen erkennen alleen een godin, anderen zowel een god als een godin en weer anderen aanbidden een groot aantal goden. Zelf voel ik het meeste binding met de Keltische cultuur terwijl ik mijn eigen geloofsrichting daarin volg. Voor mij geldt dat er één godheid die te splitsen is in een vrouwelijk en mannelijk deel. Die godheid is te groot en onbegrijpelijk voor ons en manifesteert zich in de vorm van verschillende goden. Moeder aarde is daar onderdeel van, maar ook de krachten van de zee en de krachten van de dierenriem die onze horoscoop bepaalt.

***

reconstrueren van een religie die al ver voor het christendom bestond, en zich sterk verbonden voelt met de natuur.  Dingen als paranormale gaven worden gewoon geaccepteerd of zelfs omarmd; leven na de dood is een normaal gegeven, net als reïncarnatie, en er wordt magie beoefend, maar niet zoals in sprookjes. Paganisten en heksen zijn meestal heel normale mensen met een baan, een rijtjeshuis en dergelijke, die vaak helemaal niet opvallen of op willen vallen.

Paganisme

Paganisme, hekserij en wicca wordt vaak door elkaar gebruikt, en er zitten ook heel veel overeenkomsten in. Er zijn ook grote verschillen. Het is net zoals bijvoorbeeld de katholieke en protestantse kerken. Die lijken ook veel op elkaar, maar zijn tegelijk ook heel verschillend.

Paganisme is eigenlijk een verzamelnaam, net zoals het christendom. Pagan of heiden betekenen eigenlijk 'mens van het platteland' en komt uit de Romeinse tijd. Het was eigenlijk een scheldnaam voor de mensen die in de ogen van de Romeinen niet 'gecultiveerd' waren zoals zij. In die tijd was het dus niet veel anders dan nu. Het is tegenwoordig gewoon een aanduiding voor mensen die een natuurreligie aanhangen. Je kunt ze grofweg in twee groepen indelen. De eerste groep zijn de mensen die geloven in de krachten van de natuur. Zij zien het als een alomtegenwoordige kracht die het mogelijk heeft gemaakt dat de mens bestaat, net als de dieren en planten. Dit wordt het pantheïsme genoemd (pan = alles, theïsme = godsdienst). De tweede groep kent goden, veelal een God en Godin die het mannelijke en het vrouwelijke vertegenwoordigen en hun krachten aan ons via de Zon en de Maan aan ons doorgeven. Meestal gelooft men ook in 'lagere' goden. Een duidelijk voorbeeld zijn de Griekse en Romeinse goden. Dit wordt polytheïsme genoemd (poly = veel, theïsme = godsdienst). Overigens waren de Romeinen christenen tegen de tijd dat ze onze gebieden gingen overheersen, en hebben ze op die manier veel van de oude Europese godencultuur verloren laten gaan.

Hekserij

Hekserij is eigenlijk een deelgebied van het paganisme, en ook hier kom je het pantheïsme en het polytheïsme tegen. Er zijn groeperingen die alleen een Godin aanbidden, maar meestal erkennen ze wel het bestaan van een God. Het grootste deel van de heksen is overigens vrouw, maar er zijn genoeg mannen die zich heks noemen. Kenmerken van heksen zijn denk ik vooral het uitvoeren van rituelen om door middel van de krachten van de goden, de natuur en de elementen mensen en gebeurtenissen te beïnvloeden. Dit kan heel breed zijn, maar het uitgangspunt is in het algemeen dat het voor goede dingen gebruikt moet worden. Er zijn inderdaad wel heksen en covens (georganiseerde heksengroepen) die andere bedoelingen hebben, maar dat zijn er heel weinig, en in veel gevallen zullen ze het dan bijvoorbeeld doen om wraak te nemen (wat ook niet aan te raden is).

Wicca

Het meest door elkaar gebruikt zijn de termen hekserij en wicca. Zo sterk zelfs dat veel mensen niet weten dat het verschillende dingen zijn. Wicca is een vorm van hekserij die georganiseerd is door Gerald Gardner (inderdaad een man) die zei dat hij opgegroeid was met de oude traditie van heksen. Hij heeft dit nieuw leven ingeblazen, aangepast en heeft dit tot een organisatie opgebouwd. Of het inderdaad op de oude traditie gebaseerd is valt eigenlijk niet te controleren. Door de heksenvervolging (die zelfs nu nog kleinschalig plaatsvindt in Afrika!) en de autoriteit van de christelijke kerk is de oude traditie grotendeels verdwenen, of heel goed verborgen gebleven.

Overigens heeft (...) in (...) een oude tekst opgetekend waarvan gezegd werd dat deze uit de heksentraditie kwam. Ook hier is het moeilijk te controleren, maar het is heel goed mogelijk. Het hele verhaal staat in de leeshoek: Aradia, or the witches gospel.